Hoe teken ik een dier?

Ik krijg veel vragen over hoe ik haren teken, hoe ik details maak, welke materialen ik gebruik, welke merken, en waarom. Dat zijn lastige vragen om in één zin in een chatbericht of mondeling uit te leggen. Waarom? Alle handelingen die ik verricht bij het maken van een tekening zijn namelijk onlosmakelijk verbonden met elkaar, en je kan ze moeilijk los zien of begrijpen. Het één heeft invloed op het ander (net als in de natuur trouwens). Als je gemiddeld 20-60 uur besteedt aan één dier zijn dat ook nog eens een héleboel handelingen. Elk merk en elke vorm van pastel speelt een rol in mijn tekeningen. Je kan een tekening vergelijken met een geweven kleed: Om je de functie van één draad te laten begrijpen in het weefgetouw moet ik je laten zien wat zijn plaats is in het ontwerppatroon. Daarom heb ik besloten om hierover een blog te schrijven, zodat ik voortaan een meer volledig antwoord klaar heb staan. :)

Materiaallijst

• Papier: Clairefontaine Pastelmat
• PanPastel en bijbehorende applicators
• Soft (zachte) pastelkrijt: Van onder andere Rembrandt, Koh-I-Noor Toison D'Or, Faber-Castell
• Harde pastelkrijt en conté: Onder andere van Van Gogh, Koh-I-Noor Hardmuth, Cretacolor
• Pastelpotloden: Van onder andere Derwent, Stabilo CarbOthello, Caran d'Ache, Van Gogh, Bruynzeel, Cretacolor, Koh-I-Noor Gioconda, Faber-Castell Pitt Pastel, Conté à Paris
• (Tinted) charcoal en chalk potloden
• Penselen met siliconen punt, ook wel colour carvers of shapers genoemd
• Kneedgum
• Stanleymes en schuurpapier om te slijpen
• Royal Talens 064 Concentrated Fixative voor pastel

Tussen mijn vingers heb ik een colour shaper vast (van Royal Sovereign Ltd UK, Taper Point soft, 0). Hiermee kan je de kleinste details mengen en uitsmeren in de tekening.

Pastelpotlood, harde pastelkrijt, zachte pastelkrijt en PanPastel. Aan de rechterzijde enkele tools.

1 - Contouren
Elke tekening begint met het tekenen van contouren. Hierbij schets ik, met een pastelpotlood dat ongeveer dezelfde kleur heeft als het dier, de omlijning van het dier en de belangrijkste onderdelen. Heel simpel gezegd maak ik een 'kleurplaat' die ik later in ga kleuren. Deze lijnen zet ik niet te hard aan, anders is het risico dat de lijnen later nog zichtbaar zijn in het eindresultaat.

In deze tekening zijn de contouren nog zichtbaar. De achtergrond heb ik vervolgens ingevuld met PanPastel, de napjes die je ernaast ziet liggen.

2 - Achtergrond
Vaak laat ik de achtergrond leeg en wit omdat ik wil dat alle aandacht naar het dier gaat, maar ik hou er ook van om een rustige achtergrond te maken met een mooi verloop van kleuren. Hiervoor gebruik ik het liefst PanPastels: Dat lijkt een beetje op oogschaduw, het is pastel in een napje. De PanPastels breng ik aan met de bijbehorende sponsjes. Om de kleuren zo goed mogelijk in elkaar over te laten lopen ga ik net zo lang in vloeiende bewegingen over het papier heen tot de kleuren niet meer te onderscheiden zijn van elkaar: Je kan pastel namelijk direct mengen op het papier.

3 - Onderschildering
​Ik noem het altijd maar een 'onderschildering', omdat ik in deze stap het eerste laagje kleur aanbreng waarop ik later verder ga werken - Ik werk namelijk in lagen. De onderschildering bestaat uit 'gemiddelde' kleuren van het dier, en ik maak hier alvast onderscheid tussen de lichtere en meer schaduwrijke delen. Alle kleuren in de tekening laat ik goed in elkaar overlopen. Ik teken eigenlijk wat ik zou zien als je het dier wazig door een vettige bril zou bekijken.
Bij een grotere tekening gebruik ik grovere materialen voor deze eerste laag, zoals Pastels en soft pastelkrijt. Hierbij is het belangrijk om een juiste verhouding tussen deze pastelsoorten te creëren; een onderlaag van enkel PanPastel is later namelijk niet goed meer te bewerken omdat de pastelpotloden hier niet goed op pakken.
Bij mini tekeningen maak ik de onderschildering met pastelpotloden, aangezien zo'n tekening te klein is om met PanPastel sponsjes of krijtjes in te vullen.

Een onderschildering van een grote tekening gemaakt met PanPastel en soft pastelkrijt. Deze onderschildering moet ik nog 'wazig' maken door met mijn vingertop de kleuren te vermengen op het papier.

Een onderschildering van een mini tekening. Door ronde bewegingen te maken zonder kracht te zetten met pastelpotloden kan je de kleuren in elkaar over laten lopen.

4 - Uitwerken van de onderschildering
Nu is het tijd om een iets scherper beeld te creëren. In deze fase breng ik ook de kleinere schaduwen en lichte plekken aan - altijd éérst de donkere kleuren, en daaroverheen licht. Ook komen er wat subtielere kleuren bij die op het eerste gezicht niet zouden opvallen aan het dier. Bij een zwarte vacht zijn dat bijvoorbeeld een blauwe, paarse, rode of groene gloed.
Soms zet ik ook alvast grof de haarrichting aan met zachte of harde pastelkrijt. Dan kan ik later makkelijker zien welke kant ik de haartjes op moet tekenen.

Aangebrachte kleurnuances en schaduwen in de vacht.

Aanbrengen van de haarrichting met harde pastelkrijt.

5 - Tussendoor fixeren of niet
Nu moet ik bepalen of de onderste lagen geschikt zijn om verder te bewerken. Misschien is de ondergrond te verzadigd of te glad geworden: Dan moet ik een dikke laag fixatief gebruiken. Door fixatief over de tekening te sprayen plakken de pasteldeeltjes weer vast aan het papier en verzinken ze gedeeltelijk. Bij fixeren worden alle kleuren wel een stuk donkerder, dat zal je dus later weer bij moeten werken. Eigenlijk vind ik dat best een fijne eigenschap, meestal maak ik mijn onderschildering namelijk per ongeluk wat te licht, en dat is dan meteen opgelost.

6 - Details
Wanneer de ondergrond gereed is kan ik met de details beginnen. Dit vind ik altijd het leukste onderdeel. Het maken van stipjes en streepjes is gewoon heel rustgevend. Ik stel me altijd voor dat het hetzelfde ontspannende effect moet hebben als het maken van patronen met een hark in het grind van een zen-tuin, alhoewel een dierenvacht minder perfect mag zijn. Haartjes die eigenwijs een andere kant op staan en wat wilde plukken maken het levendig. Foutjes zijn hier welkom.
Het spreekt misschien voor zich dat ik in deze fase bijna alleen nog maar pastelpotloden gebruik. Deze slijp ik constant bij op een stukje schuurpapier wat naast mijn tekening ligt. Ik begin met alle donkere details - een donkere laag haren in de vacht bijvoorbeeld - en werk dan naar licht toe, laag voor laag. Als laatst gebruik ik wit.
Het is het misschien ook nog waard om te vertellen dat ik gebruik maak van de verschillende eigenschappen van verschillende merken pastelpotloden. Het ene merk geeft bijvoorbeeld meer kleur af dan het andere. Het ligt er maar net aan wat je nodig hebt. Een subtiel doorschijnend haartje of een sneeuwwitte snorhaar. Het ene merk zal ook beter pakken op de ondergrond die je gecreëerd hebt dan het andere merk. Het is soms even uitvogelen welk merk je dan weer bovenop een ander merk kan aanbrengen. Je krijgt vanzelf verstand van pastel 'bouwen'. Als je dit goed doet zijn álle merken met elkaar te combineren.

De donkere laag haren in de vacht aangebracht.

Lichtere laag haren in de vacht aangebracht.

Na het aanbrengen van witte haren.

7 - Puntjes op de i
Snorharen en een wimper hier en daar, of wat glinstertjes in de ogen die ik vergeten ben. Ohja, en soms nog een handtekening. Het eindresultaat fixeer ik niet. Met een kneedgum haal ik eventueel nog wat viezigheid weg van de witte achtergrond. Dan is het werk af.