Referentiefoto's

Een van de meest gestelde vragen die ik krijg is of ik foto's gebruik voor mijn tekeningen. En dat doe ik. Buiten werken met kwetsbaar materiaal zoals pastel is voor mij geen optie. Daarbij zou mijn onderwerp urenlang stil moeten zitten, en dat doet het meestal niet. Tegenwoordig 'kopieer' ik bijna nooit meer een foto. Ik streef er minstens naar de foto te verbeteren, maar vaker nog combineer ik meerdere foto's tot een nieuwe compositie of is de foto zelfs volledig onherkenbaar in het resultaat. Hoe meer je tekent, hoe meer je de anatomie van alles leert begrijpen en hoe meer je uit kan gaan van je fantasie. Maar hoe ga je eigenlijk met referentiefoto's om, en waar kan je die vinden? In deze blog leg ik het je uit.

1. Gratis stockfoto's

Als je zelf tekent of schildert en je jouw werk online deelt dan heb je vast al eens van deze websites gehoord: Pexels, Pixabay en Unsplash. Op deze sites vind je talloze afbeeldingen van bijna alles wat je kan bedenken, en ze zijn gratis om te gebruiken zonder dat je je zorgen hoeft te maken om copyright.

• Voordelen | Alle afbeeldingen zijn vrij van auteursrechtelijke beperkingen. Je kunt deze afbeeldingen gebruiken, wijzigen en verspreiden zonder toestemming te vragen aan de auteur. Bronvermelding is niet nodig, en de afbeeldingen zijn écht gratis. Je kan dus zoveel kopieën van je artwork verkopen als je wil zonder royalties af te dragen of een licentie te hoeven kopen. Let op: Je mag de oorspronkelijke foto niet verkopen of verspreiden, je moet hem dus wel 'bewerken' of in jouw stijl vormgeven. Op bovengenoemde sites kan je foto's vinden van hoge resolutie en van bijna elk populair onderwerp.
• ​Nadelen | Omdat de afbeeldingen voor iedereen met internet beschikbaar zijn zijn ze ook al heel vaak getekend en geschilderd. Dat maakt je artwork misschien minder origineel, zeker wanneer je de afbeelding natekent. En ben je op zoek naar iets heel specifieks, bijvoorbeeld een bepaalde vogelsoort die cameraschuw is, dan kan je deze misschien niet op deze websites vinden.

2 Betalen voor stockfoto's

Met een snelle zoekopdracht op Google kom je al snel tientallen stockfoto sites (zoals de bekende Adobe Stock en Shutterstock) tegen waar je licenties op afbeeldingen kan kopen. Sommige websites focussen zich specifiek op kunstenaars. Hier vind je in begrijpelijke taal hoe de verschillende licenties werken voor jou als kunstenaar. De prijzen op deze websites zijn aantrekkelijker dan op gewone stocksites - en daarmee bedoel ik dat je als kunstenaar óók nog winst kan maken wanneer je je kunstwerk verkoopt en niet alles kwijt bent aan een licentie. Voorbeelden van deze sites zijn Wildlife Reference Photos en RT Reference Photos.

• Voordelen | Op deze sites vind je vaak foto's van specifiekere onderwerpen dan op sites met gratis stockfoto's. Door jouw aankoop sponsor je de fotograaf en zorg je ervoor dat diegene foto's kan blijven maken. De kwaliteit van de foto's ligt vaak hoog omdat er bepaalde eisen zijn die de websites stellen aan fotografen.
• ​Nadelen | Ook bij deze sites geldt weer dat de foto's misschien al vaker zijn getekend of geschilderd. Let er ook op dat je de juiste licentie koopt: Je moet van tevoren bijvoorbeeld een inschatting maken van het aantal kopieën dat je gaat verkopen of de totale opbrengst. De regels hiervoor zijn op iedere site weer anders, je moet je hier dus goed in verdiepen en steeds weer de kleine lettertjes lezen.

3. Social media

Je mag niet zomaar een foto van social media plukken. Daarvoor heb je eerst toestemming nodig van de auteur - en laat social media nou bij uitstek een handig platform zijn waar je makkelijk toestemming kan vragen. Met name Instagram is een platform waar veel fotografen hun profiel gebruiken als portfolio.

• Voordelen | Fotografen hebben wél foto's van specifieke onderwerpen die je op gratis stocksites niet tegenkomt. Je kan er ook vanuit gaan dat deze foto's niet of minder vaak zijn gebruikt door andere kunstenaars. Ga je een samenwerking aan met een fotograaf, dan kan je afspreken elkaar te taggen en het resultaat te delen. Zo wordt je werk door nieuwe mensen gezien, en kan je - zeker als net startende kunstenaar - je netwerk uitbreiden.
• ​Nadelen | Nou ja, nadelen... Het is uiteraard volledig terecht en gegund dat de fotograaf die je hebt uitgekozen ook de juiste attributie en/of vergoeding krijgt als je dat zo hebt afgesproken. Houd eventueel rekening met het volgende: Extra administratie wanneer de fotograaf een percentage van de opbrengst wenst te ontvangen, vergeet de fotograaf niet te vernoemen of taggen in al je online en offline uitingen, en maak ruimte vrij voor naamsvermelding op producten of het certificaat bij het artwork.

4. Maak je eigen foto's

Het is voor de hand liggend, maar ik noem hem toch in dit rijtje, want hoe leuk is het als jouw kunstwerk helemaal van het begin tot het einde jouw idee was?

• Voordelen | Unieker referentiemateriaal dan dit kan niet. Je hoeft uiteraard ook geen seconde na te denken over copyrightvermelding, behalve dat van jezelf. Hoe je de referentiefoto hebt gemaakt en waarom dat moment je precies inspireerde kan je gebruiken in je achtergrondverhaal bij je kunstwerk - dat spreekt tot de verbeelding.
• ​Nadelen | Toch is uren in de bosjes liggen met een telelens om net dat ene perfecte plaatje vast te leggen van een vos die een vlinder probeert te vangen niet voor iedereen weggelegd. De meeste kunstenaars zijn al genoeg tijd kwijt aan het daadwerkelijk maken van het kunstwerk zelf, en dan blijft er weinig ruimte over voor fotografie. Het verkrijgen van de juiste kennis en materialen voor goede foto's zijn ook een flinke investering. Gelukkig kom je tegenwoordig met de camera op je smartphone al heel ver.​

5. Creëer referentiefoto's met AI

Sommigen vrezen dat artificial intelligence het werk van kunstenaars gaat overnemen. Je kan als artiest ook juist AI gebruiken om inspiratie op te doen of zelfs unieke referentiefoto's te genereren. Hoe het dan zit met auteursrecht ligt dan weer ingewikkelder. Charlotte's Law schreef er begin dit jaar een blog over.  

Wat mag nou wel en wat mag niet?

Copyright. Je moet er altijd op letten als je het werk van een ander gebruikt als referentie. Is het gemaakt door iemand, dan rust er automatisch auteursrecht op dat werk. Dat auteursrecht hoeft nergens aangevraagd of geregistreerd te worden door de maker, dat is internationaal zo geregeld, en het is vastgelegd in de Auteurswet. Zo voorkom je dat je inbreuk maakt op iemands auteursrecht (en in het allerergste geval duizenden euro's schadevergoeding moet betalen). 👇

• Foto's van stocksites | Zoek uit wat de licentie inhoudt. Meestal wordt een 'label' van Creative Commons bij de afbeelding genoemd, een bepaalde code slaat dan op hoe de afbeelding gebruikt mag worden. CC0 is het veiligst, deze afbeeldingen vallen onder 'public domain' en mogen zonder attributie of tegenprestatie gebruikt worden. Gratis stocksites hebben daarbij vaak een tabje 'Licentie'; dat iets gratis is betekent niet automatisch dat je er alles mee mag. Daarbij komt dat sommige sites de foto wel gratis aanbieden, maar wil je het kunstwerk en eventueel kopieën vervolgens verkopen dan heb je wellicht tóch een uitgebreide licentie nodig die geld kost. Wanneer je een licentie aankoopt, let er dan op dat het de juiste is. Bewaar het bewijs van aankoop.
• Foto's van een individu | Benader de fotograaf schriftelijk vóórdat je een beeld gaat gebruiken. Vermeld duidelijk welke foto je wil gebruiken, beschrijf hoe jouw kunstwerk eruit gaat zien, waar het kunstwerk getoond gaat worden, wat je van de verkoop verwacht, en of je kopieën gaat verkopen. Vraag of de fotograaf een tegenprestatie wenst en/of naamsvermelding, en hoe jullie dit gaan regelen. Bewaar je gesprek als bewijs. Mocht je veel verwachten van de verkoop, dan kan je ook een contract opstellen.